इन्टरनेट युग, हातहातमा सञ्चारका साधन भएको स्थिति र सोसल मिडियाको बाहुल्य भएको आजको बेलामा यत्रतत्र सर्बत्र सूचना, समाचार चुहिरहेको अनुभव हुन्छ । जो सुकै पनि चाहेको बेलामा समाचारदाता बनिरहेकोे, तस्बीर सन्देश फिंजाइरहेकोे र भाइरलसम्म पनि हुन सकिरहेको अवस्थामा समाचार समिति अटाउने स्थान बाँकी छ र ! अनि यस्तो स्थितिमा समाचार समिति पत्रकारिता सान्दर्भिक होला र ? भन्ने प्रश्न उठ्नु स्वभाविक नै हो ।
अपेक्षा
यी प्रश्न बारम्बार उठ्छन् । समाजका अगुवा, राजनीति चालक, सत्ता सञ्चालक, विद्वान, सञ्चारविद् र आमसञ्चार माध्यममा संलग्नहरु उपयुक्त उत्तर दिने प्रयासमा छन् । त्यस क्रममा उनीहरु सबैले समाचार समितिको उपस्थिति आवश्यक भएको महसुस गरेको छर्लङ्ग हुन्छ ।
हालै २०८० साल निस्कन लाग्दा लेखकसँग काठमाडौंमा भएको केही अलग अलग यथार्थ तर अनौपचारिक कुराकानीमा व्यक्त भएका तिनको भनाइको सार यसरी खिच्न सकिन्छ ।
निष्पक्ष सूचना प्रवाहका लागि, विश्वसनीय तथ्यका लागि, समसामयिक सन्दर्भका लागि, उचित विश्लेषणका लागि, न्यायोचित व्याख्याका लागि, भरोसापूर्ण खोजबिनका लागि, सार्वजनिक चासोका लागि, खुला दृष्टिकोणका लागि समाचार समिति त चाहिने रहेछ, अन्य माध्यमले त्यसको विकल्प हुन चाहेर पनि व्यावहारिक नहुने पो रहेछ ।सूचनाको बाढीबीच वा सन्देशका हल्लामाझ पनि पाइने सूचना—अपूर्णता, जानकारी—अल्पता वा शून्यता, भ्रम, शङ्का, अर्थ—अस्पष्टता, दिशाहीनताका समाधान तिनले समाचार कलाबाट खोजिरहेछन् । खास घटना, विचार, नीति, गतिविधि, कार्यक्रमलाई सरल रुपमा बुझिने गरी अनि त्यसका आधारमा निर्णय गर्न सहजीकरण हुने वा सुसूचित हुनसक्ने शैलीमा समाचार उत्पादन हुनुपर्ने तिनको ठम्याइ हो ।
समाचार कला
त्यस्तो उत्पादनको लागि आवश्यक सीप —समाचार कला—समाचार समितिको विशेषता हो । समाचारका हर चरण अवलोकन, विषय विज्ञता, भाषा प्रयोग, छनोट, सङ्कलन, प्रस्तुति, प्याकेजिङ्ग, सम्पादन, गेटकिपिङ्ग तथा वितरणमा समाचार समितिको कुशलता पत्रकारितामा अद्वितीय नै मानिन्छ ।
त्रिसट्ठीऔं वार्षिकोत्सबमा रमाइरहँदा राससका लागि उपर्युक्त प्रसंगबाट प्रेरणा लिने अवसर छ । ८० दशकको बाँकी वर्षका लागि भूमिका तय गर्न त्यसबाट थप ऊर्जा मिल्ला पनि । समाचारकला सन्देश सङ्कलनपूर्वको चिन्तनदेखि, खोजी, विश्वसनीय स्रोत सम्पर्क, सिर्जना वा प्रस्तुति वा पोस्टिङ्ग परसम्मका अनेक रिपोर्टिङ्ग सम्पादन डिजाइन फाँटमा फैलिएको हुन्छ ।
यस प्रसङ्गमा राससमा संलग्न पत्रकारले कलम चलाउँदा, क्यामेरा क्लिक गर्दा, मोबाइल वा कम्पुटर किबोर्ड छुँदा र मुख खोल्दा सधैँ ध्यानमा राख्नु पर्ने शब्द हो राष्ट्रिय । यसले सङ्केत गर्ने मूल्य र मान्यताले राससबाट सम्पूर्ण देशको विविधता, सूचना—आवश्यकता र आवाजलाई मुखरित गर्नुपर्ने अपेक्षा राख्छन् ।
समाचार प्रवाहमा समावेशीता, सदासयता र समानता भाव रहे मात्र सो सम्भव हुन जाने परिवेश तयार हुन्छ । अनि त्यस स्थितिमा सातै प्रदेश ७७ जिल्ला र विश्वका विविध स्थानमा बस्ने नेपाली सुसूचित हुनका लागि आवश्यक पहुँच र सहभागिताका अवसर खुल्छन् ।
राष्ट्रिय शब्दको हेक्का नराख्दा रासस सेवा खुम्चिने सम्भावना बढ्छ, बिहान १० बजेदेखि अपराह्न ५ बजेसम्मको औपचारिक जागिरे काममा परिणत हुने भय हुन्छ । अनि चौबीसै घण्टा सातै दिन र ३६५ दिन हुने सूचना प्रवाहको चुनौती बेहोर्न चाहिने उत्साह कहाँबाट पैंचो लिनु ? राष्ट्रिय शब्दलाई कार्यगत स्वरुप दिंदा समाचारलाई पठनीय वा ग्रहणीय मात्र होइन, दर्शनीय पनि पार्न सकिन्छ । सूचना प्रविधिका पछिल्ला उपकरण तथा सीपले तिनलाई प्रयोगकर्ताका लागि आकर्षक मात्र होइन, उपयोगी बनाउन पनि सम्भव छ । अबिरल व्यायाम
हो, यसका लागि रासस प्रतिनिधिहरु स्वयं जुर्मुराउनु पर्छ । प्रस्तुतिका अनेक आयामीय व्यायाममा जुट्नु पर्छ, कपी पेस्टको आदत बदल्नु पर्छ । प्रयोगकर्तालाई समय समयमा सुन्नुपर्छ, बुझ्नुपर्छ, समाचार सुंघ्ने, पहिल्याउने, उघार्ने सीपलाई तिखार्दै लैजानु पर्छ ।
सूचनाको प्रवाहकै लागि सञ्चारमाध्यमलाई पर्खिरहनु नपर्ने समयमा राससले व्यावसायिकस्तरलाई कायम राखेर मुलुकका तीनवटै तहका सरकारका गतिविधिका अतिरिक्त खोजी समाचारलाई प्राथमिकता दिन सक्नुपर्छ । सूचनाको प्रमाणीकरण गर्दै कुनै पक्षलाई हानी नपुग्ने गरी आम जनताको स्वार्थलाई केन्द्रमा राखेर प्रस्तुत हुन सक्नु नै समाचार समिति पत्रकारिताको विश्वव्यापी मान्यता रहेको छ ।
रासस जनशक्तिलाई समाचारकलामा निरन्तर फिट र पोख्त राख्नका लागि समय समयमा भाषिक, विषयक, प्रस्तुति शैलीगत सीपमा जानकारीमूलक अभ्यासका अवसर खोलिदिनु पर्छ, क्षमता वृद्धिको हुटहुटीलाई पूरा गर्नु अनिवार्य छ । यस्ता अभ्यासबाट निबन्धगत स्वरुपदेखि १४० वा २८० शब्दका ट्वीटरसम्मका संक्षिप्त सन्देस बोक्ने समाचार शैलीलाई प्रस्तुतिमा आवश्यकता अनुरुप अपनाउन चाहिने दक्षता मिल्छ ।
समाचार कलामा समय, प्रविधि, समाजको स्थिति, अनेक उमेरका नागरिकका आवश्यकता र आकांंक्षा अनुरुप गतिशील हुन सक्ने सिर्जनात्मक सम्भावनाहरु थुप्रै भएको कुरा छापादेखि इन्टरनेटसम्मको सञ्चार यात्रा र सन्देश प्रवाहले पुष्टि गरेको कुरा हो । त्यही क्रम आर्टिफिसियल इण्टेलिजेन्स वा कृत्रिम वा यान्त्रिक बुद्धिको बाहुल्य भएको अहिलेको अवस्थामा पनि कायम छ ।
प्रस्तुति शैलीमा परिवर्तन ल्याउने सिलसिला दिगो रुपमा चलाइरहँदा रासस जीवन्त भइरहन्छ, सचेत रहिरहन्छ, र सान्दर्भिक बनिरहन्छ । समाचार कलाका आलोचकहरुले औंल्याउने बुँदामा सुघार ल्याउन पनि त्यसबाट सहजीकरण हुन्छ नै ।
स्रोतको विश्वसनीयता, हिजोका असल अभ्यास र आजका सिर्जनात्मक शैलीलाई उनेर समाचार प्रवाह गर्दा राससलाई अहिलेको नेपालका पालिकाका चाहना, प्रदेशका सम्भावना तथा सङ्घीय नीति, योजना र कार्यक्रममा आवश्यकतानुसार प्रकाश पार्न सम्भव हुनेछ । अनि त्यहींनिर भेटिनेछ नेपालीलाई सूचना सशक्त पार्न राससबाट मिल्ने योगदान र त्यहींनेर फेला पर्नेछ समाचार समिति पत्रकारिताको सान्दर्भिकता ।
(वरिष्ठ पत्रकार लेखक रेग्मी राससका पूर्वप्रमुख समाचारदाता हुनुहुन्छ)
